ΤΟ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΗΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ
Με απόλυτη επιτυχία πραγματοποιήθηκε η πενθήμερη εκδρομή της Γ’ τάξης του Εκκλησιαστικού Λυκείου Πατρών, στην Πάτμο. Η αναχώρηση έγινε την Παρασκευή 26 Φεβρουαρίου από το λιμάνι του Πειραιά και τα ξημερώματα του Σαββάτου, η ομάδα των 12 μαθητών-συνοδευόμενοι από τον Διευθυντή του Εκκλησιαστικού Λυκείου κ. Ιωάννη Κόττορο και τους συνοδούς καθηγητές κ. κ. Μπούτσικα Βασίλειο και Κώσταλο Νικόλαο- έφθασαν στο Ιερό νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο.
Το Σάββατο, πρώτη μέρα της παραμονής μας στην Πάτμο, ο ιδιοκτήτης του καταλύματος όπου διαμείναμε κ. Ιάκωβος Κουτλάκης, μας έδωσε πλήρως και παραστατικά μία πρώτη γεύση για την ιστορία του νησιού και της Πατμιάδας Εκκλησιαστικής Σχολής, της οποίας ήταν απόφοιτος, γεγονός για το οποίο υπερηφανευόταν. Έτσι όλοι καταλάβαμε ότι ο τόπος που βρισκόμασταν ήταν διαφορετικός. Και αυτό που τον κάνει να διαφέρει παγκοσμίως είναι το σπήλαιο της Αποκάλυψης. Κατόπιν ξεκινήσαμε τον περίπατό μας κάτω από τον ήλιο του Αιγαίου και δίπλα στη θάλασσα, φθάνοντας στο βαπτιστήριο του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, όπου βάπτιζε Χριστιανούς όσο ήταν εξόριστος στην Πάτμο. Στο σημείο αυτό, βυθισμένος στη θάλασσα βρίσκεται ο «Κύνωψ» ή «Γένουπας», όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι. Πρόκειται για έναν τρομερό μάγο που ζούσε στο νησί και μαχόταν το Χριστιανισμό στα χρόνια που ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος ήταν εξόριστος στην Πάτμο. Ο Κύνωπας με τα σατανικά του τεχνάσματα ανέδυε από το βυθό νεκρούς ανθρώπους εξαπατώντας και παρασύροντας τον κόσμο. Τότε ο Ευαγγελιστής Ιωάννης προσευχήθηκε και ο μάγος, ενώ έκανε τα τεχνάσματά του και βουτούσε στη θάλασσα χάθηκε στον βυθό! Εκεί δε που χάθηκε, έμεινε ένας γιγαντιαίος βράχος επτά μέτρων κάτω από τη θάλασσα. Αυτός ο βράχος, όπως ομολόγησαν πολλοί, μοιάζει με την απαίσια σατανική μορφή του μάγου. Στο σημείο αυτό βρίσκεται σήμερα μία σημαδούρα, για να την βλέπουν τα πλοία να μην προσκρούουν πάνω του. Μάλιστα οι ντόπιοι μαρτυρούν ότι ούτε με δυναμίτη μπόρεσαν να ανατινάξουν το βράχο αλλά ούτε ψάρια και χταπόδια πλησιάζουν στο σημείο αυτό.
Συνεχίζοντας τον περίπατό μας φθάσαμε στο κάθισμα της Παναγίας της Κουμάνας, το οποίο ίδρυσε ο Άγιος Μακάριος ο Νοταράς, επίσκοπος Κορίνθου. Τα «καθίσματα» είναι μικρά ησυχαστήρια, αποτελούμενα από ένα μικρό ναό και ένα ή δύο κελιά. Ιδρύθηκαν το 18ο αιώνα από το κίνημα των Κολλυβάδων ή Ησυχαστικό κίνημα (στο οποίο πρωτοστάτησε ο Άγιος Μακάριος), που αποσκοπούσε στην ανακαίνιση της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας. Βασικά θέματα του κινήματος ήταν η μη τέλεση μνημοσύνων την Κυριακή, που είναι η ημέρα Αναστάσεως και η ανάγκη για συχνή Θεία Μετάληψη, τονίζοντας την αξία του ησυχασμού. Η μοναχή Φιλοθέη μας υποδέχθηκε εγκάρδια και μας έδωσε πνευματικές συμβουλές και νουθεσίες. Παράλληλα είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε από τον διευθυντή μας κ. Κόττορο το λεγόμενο Κολλυβάδικο ύφος ψαλμωδίας, το οποίο επικρατεί στην Πάτμο. Το απόγευμα της ίδιας μέρας επισκεφτήκαμε την περιοχή του Κάμπου και θαυμάζοντας τις παραλίες του νησιού καταλήξαμε στο κάθισμα της Παναγίας του Γερανού και το εγκαταλελειμμένο καρνάγιο που βρίσκεται δίπλα. Η περιήγησή μας έκλεισε στην παραλία «λάμπη» με τα πολύχρωμα και γυαλιστερά βότσαλα.
Την Κυριακή εκκλησιαστήκαμε στο Ιερό και θεοβάδιστο σπήλαιο της Αποκαλύψεως, όπου πλαισιώσαμε το αναλόγιο υπό τη διεύθυνση του διευθυντή μας και καθηγητή της Βυζαντινής Μουσικής κ. Κόττορου και με τη συμμετοχή των μαθητών της Πατμιάδας και του καθηγητή Βυζαντινής Μουσικής της Πατμιάδας κ. Χαράλαμπου Παπαδόπουλου. Η εμπειρία αυτή ήταν μοναδική, αναλογιζόμενος κανείς ότι στον ίδιο ιερό χώρο, πριν από χίλια εννιακόσια και πλέον έτη, ο ευαγγελιστής Ιωάννης, ο αγαπημένος μαθητής του Χριστού, μία ημέρα Κυριακή, άκουσε και είδε τον ίδιο τον Κύριο, που του αποκαλύφθηκε και έγραψε το βιβλίο της Αποκάλυψης. Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας ο Προϊστάμενος του Ιερού Σπηλαίου π. Ισίδωρος, μας ξενάγησε διεξοδικά: «Το έτος 95 μ.Χ. επί αυτοκράτορος Δομητιανού, έφθασε εξόριστος από την Έφεσο στην Πάτμο ο Ευαγγελιστής Ιωάννης. Όπως γράφει ο ίδιος έφθασε στο νησί θλιμμένος. Βρήκε λοιπόν το σπήλαιο αυτό και το έκανε τόπο προσευχής. Και μία ημέρα Κυριακή, μια μέρα σαν τη σημερινή, ενώ προσευχόταν, είδε τον Κύριο μπροστά του «εν ετέρα μορφή» και ο βράχος του σπηλαίου σχίστηκε σε τρία μέρη εις τύπον της Αγίας Τριάδος, και άκουσε τη φωνή του Θεού να του λέει: όσα θα ακούσεις να τα γράψεις σε βιβλίο. Έτσι ο Ιωάννης έγραψε το βιβλίο της Αποκάλυψης». Και πράγματι όλα όσα έλεγε τόσο παραστατικά ο π. Ισίδωρος, τα βλέπαμε μπροστά μας! Την τριμερή ρωγμή του βράχου, το σημείο που υπαγόρευε ο Ιωάννης και έγραφε ο μαθητής του Πρόχωρος την Αποκάλυψη, τον τόπο που ακουμπούσε το κεφάλι του ο Ιωάννης, το σημείο όπου πιανόταν με το χέρι του για να σηκωθεί όταν γονάτιζε… Και φυσικά η Θεϊκή παρουσία ήταν διάχυτη! Στον ίδιο χώρο βρίσκεται και η εικόνα με την αναπαράσταση του οράματος του Ιωάννη και η κάρα του Αγίου Μακαρίου του Καλογερά, ιδρυτού και προστάτου της Πατμιάδας. Επίσης είδαμε τα ερείπια της πρώτης Πατμιάδας Εκκλησιαστικής Σχολής (1713), όπου δίδασκε ο Άγιος Μακάριος ο Καλογεράς.
Μετά από την πρωτόγνωρη αυτή εμπειρία επιστρέψαμε στη Σκάλα (ο οικισμός στο λιμάνι) όπου διαμέναμε, περπατώντας από το γραφικό πλακόστρωτο μονοπάτι. Το απόγευμα επισκεφτήκαμε το κάθισμα της Παναγίας του Γραβά, όπου συναντήσαμε τον Ηγούμενο και Πατριαρχικό Έξαρχο Πάτμου κ. Κύριλλο. Αφού θαυμάσαμε την εκπληκτική θέα προς τη θάλασσα και το βουνό του Γένουπα, επιστρέψαμε στη Σκάλα και προσκυνήσαμε στον Ναό του Αγίου Φωκά θαυμάζοντας το ξυλόγλυπτο τέμπλο και την αρχιτεκτονική του.
Τη Δευτέρα 29 Φεβρουαρίου, επισκεφτήκαμε την Πατμιάδα του Γένους Εκκλησιαστική Σχολή, όπου πραγματοποιήθηκε η τελετή της αδελφοποίησης των δύο σχολείων. Παρόντες ήταν ο Ηγούμενος και Πατριαρχικός έξαρχος Πάτμου, οι φορείς της Πάτμου, πρώην σχολάρχες, φίλοι και απόφοιτοι της Πατμιάδας, οι εκπαιδευτικοί και φυσικά οι μαθητές των δύο σχολείων. Ο Σχολάρχης της Πατμιάδας κ. Ζαρκαδούλας Ιωάννης μας καλωσόρισε θερμά και αναφέρθηκε στη σημασία της αδελφοποίησης ενώ ο Ηγούμενος και Πατριαρχικός έξαρχος Πάτμου κ. Κύριλλος στην προσλαλιά του χαρακτήρισε «πρωτόγνωρη και άκρως συγκινητική τη σημερινή εμπειρία, όπου η αιωνόβια σχολή μας πανηγυρίζει… Έσμιξαν ο Πρωτόκλητος Ανδρέας και ο υψιπέτης αετός της Θεολογίας Ιωάννης, ο Ηγαπημένος, ο Επιστήθιος Φίλος του Κυρίου μας…». Κλείνοντας μας ευχαρίστησε όλους για την «ψυχική πανδαισία» που βιώσαμε και απηύθυνε σεβάσματα και πρόσκληση προς τον Μητροπολίτη μας για επίσκεψη στο νησί. Ακολούθησε η εκφώνηση του ιστορικού του Εκκλησιαστικού Λυκείου Πατρών από τον θεολόγο και συνοδό καθηγητή μας κ. Νικόλαο Κώσταλο, ο οποίος συνοπτικά παρουσίασε την πορεία του σχολείου μας από το 1947 μέχρι σήμερα. Ομοίως και ο Θεολόγος καθηγητής της Πατμιάδας κ. Ευστάθιος Κόττορος (αδελφός του Διευθυντή μας) αναφέρθηκε στην μακραίωνη ιστορία της Πατμιάδας. Η ίδρυσή της ανάγεται στο 1713 από τον Άγιο ιεροδιάκονο Μακάριο Καλογερά, όπου η σχολή λειτουργούσε στο χώρο του Ιερού σπηλαίου. Στους τρεις αιώνες ιστορίας της Πατμιάδας φοίτησαν σ’ αυτή μεγάλες προσωπικότητες της Εκκλησίας και του Έθνους μας: Ο Εθνομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, Οικουμενικοί Πατριάρχες, Πατριάρχες Αλεξανδρείας, Ιεροσολύμων και Αντιοχείας, πλείστοι όσοι Κληρικοί, μεταξύ των οποίων και ο Εθνομάρτυρας ΄Αγιος της Εκκλησίας μας Αρχιμανδρίτης Πλάτων Αϊβαζίδης, ο Πρωτεργάτης της Φιλικής Εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Ιωάννης Θέμελης, ο Εμμανουήλ Καλός και πλειάδα Φιλικών, ο σοφός Πάτμιος Δανιήλ ο «Κεραμεύς» κ.α. Το 1906 (Τουρκοκρατία) η Σχολή μεταφέρθηκε για λίγα χρόνια στη Σάμο γιατί κατηγορήθηκαν στην Υψηλή Πύλη ορισμένοι καθηγητές ότι δίδασκαν στην Πατμιάδα την Ελληνική ιστορία και την ιστορία της Επαναστάσεως του 1821. Η λειτουργία της ανεστάλη για λίγα χρόνια κατά την Ιταλική κατοχή στα Δωδεκάνησα και το 1947 επαναλειτούργησε. Το 1948 ο Βασιλιάς Παύλος ο Β΄ θεμελίωσε τα σημερινά κτίρια της Πατμιάδας. Όπως είναι φυσικό μια ιστορία 300 και πλέον ετών δε μπορεί να συμπυκνωθεί μέσα σε λίγες γραμμές κειμένου. Πολύ εύστοχα ο κ. Ευστ. Κόττορος απηύθυνε προς πάσα κατεύθυνση το ερώτημα: «Για πόσα τέτοια σχολεία άραγε μπορεί να υπερηφανεύεται η Εκκλησία και η Πολιτεία;»
Ακολούθησε εκτενής ομιλία από τον Διευθυντή μας κ. Ιωάννη Κόττορου, ο οποίος εμφανώς συγκινημένος, αφού υπήρξε μαθητής και απόφοιτος της Πατμιάδας, ανέφερε: «το σώμα μου μπορεί να βρίσκεται στην Πάτρα, όμως η ψυχή μου βρίσκεται στην Πάτμο». Μας αφηγήθηκε σύντομα την εμπειρία του ως μικρό παιδί, που άφησε τη γενέτειρά του το ακριτικό Αγαθονήσι, για να πάει στην Πάτμο και να φοιτήσει στην Πατμιάδα. Ακολούθως αναφέρθηκε διεξοδικά στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον της Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα. Έπειτα αποδόθηκαν ύμνοι από τις χορωδίες των δύο σχολείων, ακολούθησε ανταλλαγή αναμνηστικών και δώρων και η εκδήλωση αδελφοποίησης έκλεισε με γεύμα στην τραπεζαρία της Πατμιάδας. Η συγκίνηση όλων δεν κρυβόταν αφού όπως είπαμε ο Διευθυντής μας έζησε στην Πάτμο αλλά και οι δύο συνοδοί καθηγητές μας υπηρέτησαν στην Πατμιάδα ξεκινώντας από εκεί τα πρώτα τους βήματα στην εκπαιδευτική τους πορεία. Ο ενθουσιασμός των μαθητών και των δύο σχολείων ήταν έντονος, αφού δόθηκε η ευκαιρία να ανταλλάξουμε απόψεις και να συζητήσουμε. Επίσης είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε τις εγκαταστάσεις της Πατμιάδας και να απολαύσουμε την απεριόριστη θέα προς τη Σκάλα, τη Χώρα με τη Μονή του θεολόγου και το απέραντο γαλάζιο του Αιγαίου…
Την Τρίτη 1 Μαρτίου ξεκινήσαμε για ένα από τα μεγαλύτερα και πιο οργανωμένα μοναστηριακά συγκροτήματα του Ελλαδικού χώρου, τη «Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου Μητρός Ηγαπημένου». Η ξενάγηση έγινε από την αδελφή Αγνή (σπουδάστρια του Μητροπολίτου μας στην Παιδαγωγική Ακαδημία Τριπόλεως), η οποία μας είπε το ιστορικό της ιδρύσεως της μονής από τον Γέροντα Αμφιλόχιο Μακρή, μία από τις πλέον αγιασμένες και εξέχουσες μορφές της Εκκλησίας μας. Είχαμε την ευλογία να προσκυνήσουμε τον τάφο με τα Άγια λείψανά του και να δούμε το κελί του με το κρεβάτι του και τα προσωπικά του αντικείμενα. Είναι πραγματικά συγκλονιστικό να βρίσκεται κανείς στον ίδιο χώρο που έζησε πρόσφατα μια αγιασμένη μορφή. Αφού θαυμάσαμε τη θέα προς τους «Κήπους», στη συνέχεια συναντήσαμε την ηγουμένη της μονής, που μας υποδέχθηκε εγκάρδια στο αρχονταρίκι και μίλησε θερμά για το Γέροντα Αμφιλόχιο, τον οποίο γνώρισε όταν ήταν παιδί. Ομοίως και ο διευθυντής μας κατέθεσε την εμπειρία του λέγοντάς μας ότι λειτούργησε μαζί με τον Γέροντα όταν κι εκείνος ήταν παιδί και έψελνε στο αναλόγιο. Δεν παρέλειψε η ηγουμένη να μας δίνει συμβουλές, τονίζοντας συνεχώς να έχουμε πίστη στο Χριστό. Η φιλοξενία συνεχίστηκε με παράθεση γεύματος και αναχωρήσαμε για τη Χώρα.
Η Χώρα είναι ο οικισμός που βρίσκεται στο λόφο της Πάτμου, με τα Αρχοντικά και στην κορυφή του δεσπόζει η Μονή Θεολόγου, το «Μεγάλο Μοναστήρι» όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι. Εκεί μας δέχτηκε ο Δήμαρχος Πάτμου κ. Στόϊκος Γρηγόριος και συνομίλησε με τον Διευθυντή μας κ. Ιωάννη Κόττορο, με την ιδιότητά του ως μέλους του Εποπτικού Συμβουλίου Εκκλησιαστικής Εκπαίδευσης, για την πορεία της Πατμιάδας. Στη συνέχεια είδαμε στην πλατεία της Χώρας το άγαλμα του Εμμανουήλ Ξάνθου, ενός από τους τρεις Φιλικούς και κατηφορίσαμε προς το σπίτι του και το μνημείο που υπάρχει στη μνήμη του. Η θέα και πάλι απεριόριστη και μαγευτική. Η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της Χώρας μας εντυπωσίασε και αναρωτιόμασταν τι να κρύβουν μέσα αυτά τα εντυπωσιακά και ογκώδη αρχοντικά. Η απορία μας λύθηκε όταν κατηφορίσαμε προς το αρχοντικό του Σημαντήρη, ένα αρχοντικό που κτίστηκε το 1625 από Σμυρνιούς τεχνίτες. Σήμερα λειτουργεί ως λαογραφικό μουσείο. Το εσωτερικό του περιλαμβάνει έπιπλα, πίνακες, οικογενειακά κειμήλια (κυρίως από την Οδησσό) και ένα σπάνιο εικονοστάσι με εικόνες ρωσικής τεχνοτροπίας τού 14ου, 15ου και 16ου αιώνα. Αφού αφήσαμε το σπίτι-μουσείο, πήγαμε προς την παραθαλάσσια περιοχή του Γροίκου και επιστρέψαμε στη Σκάλα.
Η επόμενη μέρα, Τετάρτη 2 Μαρτίου, ξεκίνησε με περίπατο στα γραφικά σοκάκια της Χώρας, επισκεφτήκαμε τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής που ιδρύθηκε τον 17ο αιώνα, τον Ναό της Υπαπαντής, όπου ψάλαμε μαζί με τον διευθυντή μας δυο-τρία τροπάρια αλλά και ο πατήρ Γαλακτίων μας έψαλε το «Φως Ιλαρόν» σε Πατινιώτικο ύφος και κατόπιν καταλήξαμε στην Παναγία Διασώζουσα και προσκυνήσαμε την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας. Η περιήγησή μας συνεχίστηκε στο κάθισμα «Κουβάρι» με τον ναό του Αγίου Ιωσήφ. Εκεί εγκαταβιεί ο πατήρ Ηλίας, μία πνευματική μορφή της Πάτμου, καταγόμενος από την Αρκαδία, που δυστυχώς απουσίαζε εκτός Πάτμου. Η πρόνοια του Θεού όμως συνετέλεσε ώστε να μην φύγουμε παραπονεμένοι από το νησί, χωρίς την ευχή του πατρός Ηλία, όπως θα δούμε στη συνέχεια…
Το απόγευμα επισκεφτήκαμε το κάθισμα του Αγίου Νικολάου και το Λιβάδι Καλογήρων στη βόρεια πλευρά του νησιού, αντικρίζοντας το Ικάριο πέλαγος να απλώνεται απέραντο μπροστά μας. Κατόπιν καταλήξαμε στη νότια πλευρά, περνώντας από τις αλυκές και το καρνάγιο, για να καταλήξουμε στα «Λουκάκια», ένα κάθισμα αφιερωμένο στον Άγιο Νεκτάριο και συνομιλήσαμε με τον π. Αντίπα, Προηγουμένου της Μονής, ο οποίος μας μίλησε σχετικά με το βιβλίο της Αποκάλυψης.
Για την τελευταία μέρα, Πέμπτη 3 Μαρτίου, αφήσαμε το σπουδαιότερο αξιοθέατο: τη Μονή Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Ξεκινήσαμε επισκεπτόμενοι το Γυμνάσιο της Πάτμου, το οποίο μας ανταπέδωσε εγκάρδια την επίσκεψη που πραγματοποίησε στο σχολείο μας πριν από δύο χρόνια. Στη συνέχεια επισκεφτήκαμε το μεγάλο Μοναστήρι, όπου ο κ. Ματθαίος Μελιανός, πρώην Σχολάρχης της Πατμιάδας, μας ξενάγησε σε κάθε γωνιά του απέραντου μοναστηριακού συγκροτήματος. Η μονή θεολόγου ιδρύθηκε από τον Όσιο Χριστόδουλο τον 11ο αιώνα και για το σκοπό αυτό ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός του παραχώρησε με χρυσόβουλο ολόκληρο το νησί. Ξεκινήσαμε την περιήγηση από το καθολικό, θαυμάζοντας την αρχιτεκτονική, τις τοιχογραφίες και το εκπληκτικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο. Κατόπιν με τη συνοδεία του Ηγουμένου μπήκαμε στο σκευοφυλάκιο λειψάνων της Μονής, όπου φυλάσσονται ανεκτίμητα κειμήλια και 350! λείψανα Αγίων, μεταξύ των οποίων η κάρα του Αγίου Αποστόλου Θωμά, η αλυσίδα του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, κ.α. Ακολούθησε επίσκεψη στην παλιά τράπεζα της Μονής με το μακρόστενο πέτρινο τραπέζι του 11ου αιώνα, στο συντηρητήριο εικόνων και χειρογράφων της Μονής, όπου εκεί είδαμε τα στάδια και τη διαδικασία συντήρησης κειμηλίων, και καταλήξαμε στην τράπεζα για το μεσημεριανό γεύμα. Έπειτα ανεβήκαμε στο ψηλότερο σημείο της Μονής, στην ταράτσα, και περικυκλωμένοι από το γαλάζιο του Αιγαίου θαυμάσαμε την απεριόριστη θέα. Η Ικαρία, η Θύμαινα, οι Φούρνοι, η Σάμος, το Αγαθονήσι, οι Αρκοί, οι Λειψοί, η Λέρος, τα Λέβιθα, η Αμοργός, η Κίναρος, η Νάξος, η Μύκονος και στο βάθος τα Μικρασιατικά παράλια ήταν κυριολεκτικά στα πόδια μας!
Αμέσως μετά συμμετείχαμε στον εσπερινό (στις 2:00 το μεσημέρι) και συνεχίσαμε την ξενάγησή μας στο μεγάλο σκευοφυλάκιο (μουσείο), όπου φυλάσσονται σημαντικά κειμήλια όπως κώδικες, εικόνες, ιερά σκεύη, άμφια, το χρυσόβουλο του Αλεξίου Κομνηνού κ.α. Έπειτα είδαμε τη βιβλιοθήκη χειρογράφων, μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες βιβλιοθήκες χειρογράφων του κόσμου, όπου φυλάσσονται σπάνιοι χειρόγραφοι κώδικες.
Για το τέλος αφήσαμε το σημαντικότερο: το λείψανο του Οσίου Χριστοδούλου. Κατόπιν παράκλησης του Διευθυντή μας και με την ευλογία του Ηγουμένου, μετά από δέηση, ανοίχτηκε κατ’ εξαίρεση η λάρνακα του Οσίου (αφού ανοίγει ΜΟΝΟ δύο φορές το χρόνο, 16 Μαρτίου και 21 Οκτωβρίου) και προσκυνήσαμε ΚΑΤΑΣΑΡΚΑ το Αγιασμένο και ΑΦΘΑΡΤΟ λείψανο του Οσίου. Αναριγήσαμε από Ιερό συγκλονισμό, αισθανόμενοι τα χείλη μας να αγγίζουν και να ασπάζονται το μέτωπο του Ιερού Σκηνώματος. Πραγματικά γεμάτοι συγκίνηση για τη μοναδική αυτή ευλογία, επιστρέψαμε στη Σκάλα και το βράδυ πήγαμε να δειπνήσουμε με τα παιδιά που διαμένουν στην Εστία της Πατμιάδας, για το οποίο δείπνο μερίμνησε η Ηγουμένη της Μονής Ευαγγελισμού.
Αργά το βράδυ αναχωρήσαμε για το πλοίο αλλά η Θεία πρόνοια, όπως είπαμε νωρίτερα, μας επεφύλαξε και κάτι άλλο για το τέλος της εκδρομής μας: τη συνάντηση με τον πατέρα Ηλία στον καταπέλτη του πλοίου!!! ο οποίος επέστρεφε στην Πάτμο. Έτσι, αφού πήραμε την ευχή του, αναλογιζόμενοι τις ευλογίες που εισπράξαμε από αυτή την επίσκεψή μας στο νησί και έχοντας ακόμη τη γεύση της αρχοντιάς και της αυθεντικής νησιώτικης φιλοξενίας, επιβιβαστήκαμε στο πλοίο για το δρόμο της επιστροφής.
Τέλος, αισθανόμαστε επιτακτική την ανάγκη να ευχαριστήσουμε θερμότατα τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη μας κ.κ. Χρυσόστομο, για την οικονομική του συμπαράσταση, χωρίς την οποία θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί η εκδρομή μας.
Οι μαθητές της Γ’ Λυκείου, του Εκκλησιαστικού Λυκείου Πατρών, με τον συντονισμό του Θεολόγου Καθηγητή κ. Νικόλαου Κώσταλου.