[ … ]

"Χαρτί μιλήσει...", λέει κι ἐπιμένει εὐστοχότατα ὁ σοφός μας λαός καί στήν προκειμένη περίπτωση ἔχομε ν' ἀντιμετωπίσουμε δυσεύρετα ἤ ἐντελῶς ἄγνωστα "μιλήματα τοῦ χαρτιοῦ" αὐξημένου ἱστορικοῦ ἐνδιαφέροντος. Πρόκειται γιά λανθάνουσες ψηφίδες ἑνός ἰδιόμορφου γιά τούς Ἰόνιους τοῦ Τζάντε μωσαϊκοῦ, τά γραπτά δηλαδή ἐκεῖνα κείμενα, τά ὁποῖα συνθέτουν ἁρμολογούμενα τήν ἐπίσημη ἐκκλησιαστική δραστηριότητα, ἐντός τῶν ὁρίων πάντοτε τῆς ποιμαντικῆς δικαιοδοσίας καί ἁρμοδιότητάς του, ἑνός ἀξιομνημόνευτου Ἱεράρχου τῆς 'Ορθοδοξίας, τοῦ ἀπό 'Εδέσσης δεύτερου Μητροπολίτου Ζακύνθου καί 'Εξάρχου τῆς 'Ιονικῆς 'Εκκλησίας Διονυσίου Α' τοῦ Δελάζαρη.

[ … ]

Ὁ Διονύσιος ἀπό τόν περίοπτο ἐπισκοπικό θρόνο τῆς Ζακύνθου διακόνησε μέ ἀφοσίωση κι ἔνθεο ζῆλο τόν ὀρθόδοξο εὐσεβή λαό τῆς γενέτειράς του γιά μιά σχεδόν πενταετία καί μάλιστα σέ σχετικά μεγάλη ἡλικία (69 περίπου ἐτῶν), γιά τό σύντομο χρονικό διάστημα δηλαδή ἀπό τίς 7/19 Σεπτεμβρίου 1833 μέχρι τίς 24 'Ιανουαρίου/4 Φεβρουαρίου 1838, ὁπότε, σέ ἡλικία 74 ἐτῶν, ἀπεβίωσε. Κατά τήν περίοδο αὐτή μερίμνησε γιά τήν σταθεροποίηση τῆς παραδοσιακῆς εὐταξίας στά ἐκκλησιαστικά πράγματα τοῦ νησιοῦ καί μάλιστα τήν διαφύλαξη τῶν ὀρθόδοξων δογμάτων καί τῶν ἱερῶν κανόνων ἀπαραχάρακτων. Οἱ ἱερωμένοι ἦταν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι -ὡς οἱ κοντινότεροι συνεργάτες του καί ὅπως ἄλλωστε διαχρονικά συμβαίνει- θά σήκωναν κατά χρέος τό βαρύ φορτίο τῆς ποιμαντικῆς αὐτῆς εὐθύνης. Γι' αὐτό σέ κάθε περίπτωση ἐπάσχισε (ὅσο τοῦ ἦταν βέβαια κατορθωτό), νά πάψουν νά ὑφίστανται στό νησί χηρεύουσες ἐνορίες, ποίμνιο ἀκέφαλο δίχως ποιμένα καί τέκνα κατά συνέπειαν ὀρφανά, Ὀρθόδοξοι δηλαδή εὐάλωτοι σέ ὁποιονδήποτε πνευματικό κίνδυνο.

[ … ]

Ἡ ἐκκλησιαστική πάντως πραγματικότητα τοῦ Τζάντε τῆς εὐαίσθητης αὐτῆς πενταετίας εἶν' ἐκείνη, πού παρελαύνει ἀτόφια μέσ' ἀπό τόν Κώδικα, τόν ὁποῖον δημοσιεύουμε ὁλόκληρο (ἔστω καί μέ τρόπο συνοπτικό, μά -πιστεύουμε- χρηστικό) παρακάτω. Μιά ἐξόχως συγκινητική ἐπίσκεψη ὀνομάτων, ναῶν καί μονῶν (ἀφανισμένων κάποιων ἀπό προσώπου γῆς ἐν τῷ μεταξύ), "ἐκλαμπροτάτων" ἀρχόντων, σεβάσμιων ἱερέων καί σεμνῶν ἱερομονάχων (ἐπιφανῶν τῆς ἐποχῆς ἤ κατά κόσμον ἄσημων)... Κι ἀκόμη, δέν ἀπολείπουν ὁρισμένες ἀπονομές ἐκκλησιαστικῶν ὀφφικίων ἀπό πλευρᾶς Μητροπολίτου σέ κληρικούς του, ἤ συχνές ἀναφορές σέ κῶμες καί χωριά τοῦ ἀγγλοκρατούμενου Τζάντε τῶν μέσων περίπου τοῦ 19ου αἰώνα...

Τά ὄνειρα ὅμως, οἱ κάθε εἴδους μεγάλες ἤ μικρότερες ἐπιδιώξεις ἀλλά καί οἱ ἀπογοητεύσεις, τά ὁπωσδήποτε μίση καί οἱ ἀνταγωνισμοί, οἱ πόνοι, τά πάθη, οἱ μυχιέστεροι πόθοι τόσων καί τόσων ψυχῶν ἀπό τ' ἀκατάγραφα τοῦ Χρόνου - Κοσμοχαλαστῆ 'Αρχεῖα δέν μᾶς διασώζονται παρ' ὅλ' αὐτά... Ἄρα, ἐπαφίεται στοῦ καθενός μας πλέον τήν δημιουργική προαίρεση ἤ τήν ποιητική φαντασία νά τά διαισθανθεῖ ἁπλῶς ἤ καί νοερά ἔστω νά τ' ἀκραγγίξει ὅλα ἐτοῦτα. Μιά περιρρέουσα ἱερότητα (πλήν ὅμως νυκτικότατη), ἕνα ἐπίμονο ἄρωμα μυστηρίου (καί ὑπομονετικό) κυκλοφορεῖ ἀκόμη στό χαρτί καί θά παραμείνει, ὡς φαίνεται, ἀνεξάλειπτο στόν αἰώνα...

[ … ]