Een nieuwe Grieks-orthodoxe dienst voor het behoud van het milieu

Voor Frans Spiertz, mijn eerste doeent liturgiewetenschap

Inleiding

Op het einde van de jaren tachtig van deze eeuw groeide in het patriarchaat van Constantinopel het besef dat het natuurlijk milieu van deze planeet ernstig bedreigd werd en dat reflectie hierover binnen de orthodoxe theologie en andere reacties van kerkelijke zijde noodzakelijk waren. In dat kader werd onder de toenmalige Oecumenische Patriarch Dimitrios besloten dat 1 september, de dag waarop in de orthodoxe kerken het kerkelijk jaar begint, mede in het teken zou staan van de bescherming van het milieu. Tot de jurisdictie van het patriarchaat van Constantinopel behoren Turkije, delen van Griekenland (met name Kreta, Dodekanesos en Athos) en de Grieks-taligen in de zogeheten 'diaspora', die vooral West-Europa, Amerika en Australië omvat. De overige orthodoxe kerken, dus die van Servië, Rusland, Roemenië, Griekenland, Jeruzalem enzovoort, kennen aan Constantinopel een ereprimaat toe, geen juridisch primaat. Constantinopel kan dus zijn besluiten aan de andere orthodoxe kerken niet zonder meer opleggen. Binnen de Orthodoxe Kerk van Griekenland leidde het patriarchale initiatief ertoe dat de metropoliet van Patra, Nikodimos, die al menige andere orde van dienst had samengesteld, ook een formulier schreef voor een liturgische dienst op 1 september voor het behoud van het milieu. In januari 1992 keurde de Heilige Synode van de Kerk van Griekenland deze orde van dienst goed. De 'Apostolikê Diakonia', die onder meer de liturgische boeken uitgeeft, publiceerde het formulier in 1993. Hieronder volgt een Nederlandse vertaling van dit nieuwe formulier, dat een liturgische vorm beoogt te geven aan de confrontatie met een van de belangrijkste problemen uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Eerst maak ik enkele opmerkingen vooraf.

Het formulier bestaat uit drie delen: een voorwoord (7-8); de eigenlijke orde van dienst van de vespers, de ochtenddienst en de eucharistie, oftewel de Goddelijke Liturgie (9-22); de zangnotatie van enkele strofen (23-29).

Het formulier bevat voornamelijk het eigene van de nieuwe dienst. De vaste delen van de getijden en de eucharistie worden bekend verondersteld. Slechts in enkele gevallen wordt een globale aanduiding van de vaste delen geboden. Voor een beter begrip daarvan geef ik wel de volledige vertaling. De taal waarin bisschop Nikodimos schrijft, is sterk archaïserend. Het voorwoord is geschreven in het 'katharevousa', de zogeheten 'zuivere' vorm van het Grieks die de officiële taal van Griekenland was tot 1976, toen zij vervangen werd door het 'dimotiki', de volkstaal. De orde van dienst zelf is in het Oudgrieks. Voor de bijbelcitaten en de parafrasen van schriftplaatsen wordt de grondtekst van de Septuagint en van het Nieuwe Testament gebruikt, en wel de versie die men in de Griekse liturgische boeken aantreft. Van schriftplaatsen die als zodanig worden aangegeven ('vers') geef ik in voetnoten de vindplaats. De rubrieken die in het formulier rood zijn gedrukt, worden in de vertaling cursief aangegeven. De meeste troparia (hymnen) zijn 'prosomoia', dat wil zeggen ze dienen de melodie en het metrum van andere te volgen. Zo zijn de oden van de canon gemaakt naar het voorbeeld van de zogenoemde 'irmi'/'heirmoi'. Van deze 'irmi' en van vergelijkbare strofen die andere troparia tot voorbeeld dienen, staan telkens de beginwoorden vermeld; deze neem ik zonder vertaling over. Met het metrum, het aantal lettergrepen dat de Griekse tekst moet tellen en met de melodie is in de Nederlandse vertaling geen rekening gehouden.

Zoals gezegd is 1 september ook het begin van het kerkelijk jaar. Verder worden op die dag enkele heiligen herdacht, waarvan Symeon de Styliet de belangrijkste is. Van deze twee feesten vindt men in het formulier ook vele getuigenissen.

......